Ένα από τα στοιχεία που κάνουν την 'Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας' του Bertrand Russell απολαυστική είναι ο συγγραφέας της. Πολλοί θα επέμβουν παρατηρώντας πως σε μια Ιστορία ο συγγραφέας δεν πρέπει να έχει ενεργό ρόλο. Σύμφωνοι, αλλά ο Russell κάνει τόσο ενδιαφέροντα σχολιασμό που δεν μπορείς να τον αγνοήσεις. Μπορείς, φυσικά, να συμφωνήσεις ή να διαφωνήσεις μαζί του, αλλά η οξυδέρκειά του, η ευφυΐα του και το πνεύμα του κάνουν πιο πλούσια την ανάγνωση. Τουλάχιστον για εμένα που τα πολύ "αποστειρωμένα" κείμενα με κουράζουν.
Το άλλο σημαντικό στοιχείο είναι πως ο Russell υπήρξε ένας αρκετά σημαντικός μαθηματικός, με σημαντικότερη την ανακάλυψη αυτού που πλέον ονομάζεται "παράδοξο του Russell" η οποία υπήρξε σταθμός στην ιστορία της προσπάθειας θεμελίωσης των μαθηματικών. Η μαθηματική του σκέψη (και η αγάπη του προς τον μαθηματικό κλάδο που ονομάζεται "λογική") είναι φανερή στο κείμενο, όπου αντιμετωπίζει πολλά ζητήματα ορθολογικά, προσπαθώντας με κάποιο τρόπο να φτάσει σε αποδείξεις. Για παράδειγμα, στο επόμενο απολαυστικό απόσπασμα ο Russell δείχνει γιατί η δημοκρατία είναι το μοναδικό αποδεκτό πολίτευμα - τουλάχιστον σε σχέση με οποιοδήποτε πολίτευμα που βασίζεται σε έναν ή περισσότερους "πεφωτισμένους" ηγέτες. Το απόσπασμα παρατίθεται ως σχολιασμός στην πολιτική θεωρία του Πλάτωνα, η οποία βασίζεται σε μια "σοφή αριστοκρατία":
Δύο γενικά προβλήματα προκύπτουν, αν αντιμετωπίσουμε τον Πλάτωνα απο την άποψη των σύγχρονων ιδεών. Το πρώτο είναι: υπάρχει πράγματι αυτό που αποκαλούμε "σοφία"; Το δεύτερο είναι: αν υποθέσουμε οτι υπάρχει, μπορεί να επινοηθεί ένα πολίτευμα που θα της αναγνώριζε πολιτική εξουσία;
Η "σοφία", κατά την έννοια που υπονοεί ο όρος, δεν είναι καμιά εξειδικευμένη ικανότητα, όπως αυτή που διαθέτει ο παπουτσής, ο γιατρός ή ο στρατιωτικός. Πρέπει να είναι κάτι πιο γενικό, μιας και βοηθάει τον άνθρωπο, όταν την έχει, να κυβερνά συνετά. Νομίζω οτι ο Πλάτων θα μπορούσε να πει οτι συνίσταται στη γνώση του καλού, και θα μπορούσε να συμπληρώσει τον ορισμό του με το σωκρατικό δόγμα οτι κανένας δεν αμαρτάνει με επίγνωσή του, απ' όπου συνεπάγεται οτι όποιος ξέρει τι είναι καλό κάνει και το σωστό. Σε μας η άποψη αυτή φαίνεται εντελώς ανεδαφική. Θα ήταν περισσότερο φυσικό να πούμε οτι υπάρχουν αντίρροπα συμφέροντα και ότι ο πολιτικός πρέπει να προσπαθεί να πετύχει τον καλύτερο δυνατό συμβιβασμό μεταξύ τους. Τα μέλη μιας τάξης ή ενός έθνους μπορεί να έχουν κοινό συμφέρον, συνήθως όμως το συμφέρον ετούτο θα έρχεται σε σύγκρουση με τα συμφέροντα άλλων τάξεων ή εθνών. Υπάρχουν, αναντίρρητα, μερικά συμφέροντα κοινά σε όλη την ανθρωπότητα σαν σύνολο, αλλά δεν επαρκούν για να καθορίσουν μια πολιτική δράση. Ίσως να επιτευχθεί αυτό κάποτε, στο μέλλον, αλλά ασφαλώς όχι όσο θα υπάρχουν πολλά κυρίαρχα κράτη. Αλλά και τότε ακόμα το δυσκολότερο πρόβλημα στην επιδίωξη του γενικού συμφέροντος, θα συνίσταται στην επίτευξη συμβιβασμού των εχθρικών ειδικών συμφερόντων.
Αλλά κι αν ακόμα υποθέσουμε πως υπάρχει αυτό που λέγεται "σοφία", υπάρχει μήπως μορφή πολιτεύματος που να μπορεί να παραδώσει την κυβέρνηση στον σοφό; Είναι φανερό πως οι πλειοψηφίες, όπως και οι γενικές σύνοδοι, μπορούν να πλανώνται, και πράγματι αυτό συνέβη συχνά. Οι αριστοκρατίες δεν είναι πάντοτε σοφές· οι βασιλιάδες συχνά είναι επιπόλαιοι· οι Πάπες, παρά το αλάθητό τους, διέπραξαν σοβαρότατα σφάλματα. Και θα βρεθεί κανείς να προτείνει την ανάθεση της εξουσίας στους πτυχιούχους των Πανεπιστημίων ή στους καθηγητές της θεολογίας; Ή σε ανθρώπους που γεννήθηκαν φτωχοί και πέτυχαν να κάνουν μεγάλες περιουσίες; Είναι φανερό πως καμία νομικά καθορισμένη επιλογή πολιτών θα ήταν στην πράξη σοφότερη απο το σύνολο.
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς οτι οι άνθρωποι θα ήταν ικανοί να αποκτήσουν πολιτική σοφία με κατάλληλη προπαιδεία. Αλλά θα προέκυπτε τότε το πρόβλημα: ποιά είναι η κατάλληλη προπαιδεία; Κι αυτό θα κατέληγε πάλι σε κομματικό ζήτημα.
Έτσι, το πρόβλημα της επιλογής "σοφών" ανδρών και της ανάθεσης της κυβέρνησης σε αυτούς, παραμένει άλυτο. Και αυτό αποτελεί το τελικό επιχείρημα υπέρ της δημοκρατίας.
πηγή: Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας του Bertrand Russel, μτφρ. Αιμ. Χουρμουζιου
φωτο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου